Nachijm (Norbert) Moldauer, geboren 7 juli 1897 te Jasló, Polen. Een stad met 12.000 inwoners, waarvan er voor de Tweede Wereldoorlog 3.000 Joods zijn. In 1945 is daar niets meer van over. Norbert volgt een universitaire opleiding en vestigt zich in 1913 in Nederland. Hij wordt genaturaliseerd tot Nederlander. Bij de oprichting van de Amsterdamsche Pharmaceutische Fabriek N.V. in 1925 werd hij tot directeur benoemd. Het bedrijf groeit in een aantal jaren tot een personeelsbestand van 60 mensen. Hij is op 27 mei 1937 getrouwd met Sara Adler (17 maart 1905, Cernauti, Roemenië). Hij woont in Amsterdam aan de Amstelkade 184 1 hg.
Norbert werd in 1919 lid van VAS en speelde actief mee in de Amsterdamse competitie. Hij ontwikkelt zich tot een sterke speler en neemt een eervolle plaats in het eerste tiental van het V.A.S. Hoewel hij gespeend is van alle theoretische kennis der openingen, maakt hij het de kopstukken der club geducht lastig in de interne Winterwedstrijden. In 1921/22 eindigt hij als 10e met 2 uit 10 (Euwe wint voor Maroczy). In 1923/24 eindigt hij 13e van de 17 met 6 punten uit 16 wedstrijden. In 1925/26 haalt hij 2,5 punt uit 7 wedstrijden. In 1927/28 scoort hij in de voorronde 5 uit 10 (4e plaats) en eindigt hij 6e in de finalepoule van de Winterwedstrijden. Zijn beste resultaat behaalde hij in het toernooi om het kampioenschap van Amsterdam in 1930, waarin hij spelers als Weenink, Davidson, van Hartingsvelt, Sterk e.a. achter zich liet en slechts door Addicks voorbijgestreefd werd. Hij eindigde op 5,5 uit 8. Begin 1932 speelde hij een match met meester Rudolf Spielmann, welke hij met 4-0 verloor, zij het na heftige tegenstand. Nadien verflauwde zijn belangstelling voor het schaakspel en kon men hem nog slechts voor competitiewedstrijden vinden. Toch slaagt hij er nog in om wereldkampioen Aljechin te verslaan in een simultaan op 9 november 1933. Aljechin kwam naar Nederland voor een aantal simultaansessies. Max Euwe bemiddelde bij het in elkaar zetten van een programma. Het werden uiteindelijk 16 simultaansessies in 17 dagen, tegen meestal 30-50 schakers per simultaan. In totaal speelde Aljechin 624 partijen: +512, =71, -41, ofwel 88%. Zijn (verlies)partij tegen Norbert is hieronder na te spelen.
Nadat Duitsland in september 1939 Polen binnenvalt en de Tweede Wereldoorlog begint, wil Norbert Nederland verlaten. Hij vraagt op 18 januari 1940 een visum aan voor Portugal; dit wordt afgewezen. Norbert probeerde in de zomer van 1942 met zijn vrouw en met zijn broer Leon plus diens vrouw Gerda op de fiets naar Zwitserland te gaan, maar ze werden gearresteerd in België. Hij wordt op 18 september 1942 geregistreerd in de Dossinkazerne te Mechelen (ook wel Kamp Mechelen genoemd). Van daaruit wordt hij op 26 september 1942 vanuit Mechelen naar Auschwitz gedeporteerd, in transport nummer 11 als transportnummer 1158 van 1742. Slechts 30 van hen keren levend terug.
Het transport arriveerde in Auschwitz op 28 september 1942. Officiële Nederlandse bronnen geven echter als overlijdensdatum van Norbert: 27 september 1942. De Sterbebücher van Auschwitz vermelden 18 februari 1943 als overlijdensdatum. De datum 27 september 1942 is niet gebaseerd op kampadministratie, maar op een administratieve praktijk van het Nederlandse Ministerie van Justitie na de oorlog. Voor vele gedeporteerden die op transport werden gesteld en waarvan geen exacte overlijdensdatum bekend was, werd als overlijdensdatum vaak de dag na vertrek van het transport aangehouden, of een datum kort na vertrek, omdat men aannam dat de meeste slachtoffers direct bij aankomst zijn omgebracht. Dit gebeurde vooral bij transporten naar vernietigingskampen zoals Auschwitz en Sobibór, waar veel mensen direct na aankomst werden vermoord.
Deze praktijk verklaart waarom 27 september 1942 als officiële overlijdensdatum is vastgesteld, ondanks dat het transport pas op 28 september aankwam en de Sterbebücher een latere datum geven (die ook op de Stolpersteine is opgenomen). De officiële overlijdensdatum is dus een juridisch-administratieve fictie en geen feitelijke overlijdensdatum.
Bronnen: Partij verloren… Gedenkboek ter herinnering aan de schakers in Nederland die tijdens de bezetting zijn omgekomen. (Eggink & Schelfhout) | Joods Monument | Oorlogsbronnen | Stadsarchief Amsterdam | Persoonlijkheden in het Koninkrijk der Nederlanden in woord en beeld
Terug naar overzichtspagina | De 36 op Facebook
Er worden diverse bronnen gebruikt bij het opstellen van de artikelen over de 36, zoals de cartotheek en het boek ‘Partij Verloren’. Indien er aanvullingen of correcties op de betreffende artikelen zijn, neem dan contact met mij op via lode.broekman@gmail.com.